Researching the Poles in Arnhem

Als je naar de kaart van Nederland kijkt zie je min of meer een kleine, keurige symmetrische rechthoek. Er zijn wel landen met vreemdere vormen en met verre uithoeken. Toch hebben wij ook altijd zo'n uithoek gehad, waar mensen een eigenzinnige eigen cultuur hadden, afgelegen en moeilijk begaanbaar, ver weg van de machtscentra, vergeten door de kerk, waar het leven hard en vaak arm was. Deze uithoek was natuurlijk Holland, en vooral Noord-Holland, wat we nu het Noorderkwartier noemen en wat lang bevolkt werd door (West) Friezen, waar de Romeinen zich bijvoorbeeld niet waagden, een land wat vaak helemaal geen land was omdat het weer eens overstroomd was. Koud en guur, omringd door zeeën, een eindpunt voor een reiziger die waarschijnlijk verdwaald was. Een onbevooroordeelde blik op de kaart van het huidige Nederland zal onmiddellijk herkennen dat Zuid Limburg juist in het centrum van Europa ligt, en daar letterlijk al duizenden jaren een belangrijke plaats inneemt. Strategisch gelegen met een uniek landschap vol belangrijke grondstoffen zoals mergel en steenkool, op een soort knooppunt tussen zuid en noord, oost en west, met een bevolking die zich in taal en cultuur makkelijk beweegt tussen Vlamen, Walen, Duitsers en ook Hollanders in het Noorden. Maar vraag de gemiddelde Nederlander vandaag waar onze uithoek is en juist Limburg zal worden genoemd, met de Randstad als het centrum van het land. Bizar eigenlijk. Toen de huidige grenzen van ons koninkrijk in 1839 werden bepaald werd door mensen die al lang niet meer leven besloten dat Zuid Limburg bij Nederland zou horen, en niet met de rest van Limburg bij België. Zo kan het gaan. Inmiddels lag het economische en politieke centrum van Nederland al lang in de Randstad, en dus werd Zuid Limburg de uithoek. Dat mag topografisch zo zijn, al is ons landje zo klein dat het allemaal geen naam mag hebben, je rijdt in een paar uurtjes van de ene naar de andere kant, als er geen file staat. Er zijn culturele en taalkundige verschillen tussen Hollanders, Friezen, Tukkers en Limburgers. Onze geschiedenis is niet hetzelfde, maar ook weer niet zo heel verschillend. We delen veel, waar we trots op mogen zijn, en we zijn soms anders, wat we mogen vieren. Landsgrenzen zijn maar willekeurige lijntjes op een kaart. Laten we vooral nieuwsgierig zijn naar elkaar, leren van elkaar, respect hebben voor de verschillen en overeenkomsten, en niet al te moeilijk doen.

Een man met een accordeon en een groep lachende, flirtende jongedames met twee officieren. Ze zijn in uniform, Duits, maar het had willekeirig wat voor groep kunnen zijn, op wat een bedrijfsuitje lijkt zoals die ook nu zo heel vaak plaatsvinden. Gewone mensen die lol hebben met elkaar. Ik laat deze foto vaak zien aan het eind van mijn tour naar Westerbork. Ik noem dit de engste foto van de Tweede Wereldoorlog die ik ken. Deze foto komt uit een album van ene Karl-Friedrich Höcker met 116 foto's die hij op zijn werk heeft gemaakt. Deze foto was inderdaad gemaakt tijdens een uitje op een zondagmiddag in de zomer van 1944 met veel van het personeel. De plek was Solahütte, gelegen aan een meer, niet ver van Auschwitz. Na afloop ging deze vrolijke groep officieren, dokters, uitvoerend en ondersteunend personeel weer terug naar die verschillende kampen om hun werk voort te zetten.

Onderweg naar kamp Westerbork stop ik vaak bij het Verscholen Dorp in de bossen bij Vierhouten. Hier hebben in 1943 en 1944 onderduikers een waar dorp gebouwd van goed verborgen hutten waar er nu 3 van zijn nagebouwd. Een mooie plek om het volgende inzicht te delen. De Duitse cultuur is diep geworteld in het bos. De eerste grote overwinning van de Germaanse stammen op de Romeinse legers vond plaats in het Teutoburgerwoud, een bijna mythische slag die van groot belang is geweest voor de identiteit van het Germaanse volk. Denk ook aan de sprookjes van de gebroeders Grimm, de schilderijen van Caspar David Friedrich en anderen uit de Romantische periode, evenals de mythen en verhalen waarop veel van Wagner's opera's zijn geïnspireerd. Hitler was een grote bewonderaar van Wagner en zijn opera's, en veel aanhangers van het nazisme, die op zoek waren naar de Germaanse identiteit, hielden vaak heidense rituelen in afgelegen bossen. Griekenland heeft eilanden, de Britse eilanden zijn rijk aan verhalen rond meren, en als je de Duitse, en daarmee ook de Nazi-cultuur wilt doorgronden, moet je het bos in. En als je wilt proberen te ervaren hoe het was tijdens de oorlog, dan is het bos de beste plek om naartoe te gaan. Een bos is een bos; sluit je ogen en je kunt je zo in een bos 80 jaar geleden in Polen of Oekraïne bevinden. Ook toen was het weer vaak aangenaam, de vogels floten en het was simpelweg een bos. Maar in die tijd waren er mensen die zich verborgen hielden, partizanen die zich konden organiseren om aan de Duitse onderdrukking te ontsnappen. Bossen waar verborgen hoofdkwartieren werden opgezet, trainingscentra zoals Vogelsang , maar ook concentratie- en vernietigingskampen. Bossen waarin talloze mensen zijn omgebracht, maar waar, zoals bij Vierhouten, ook veiligheid te vinden was. Wil je de ervaring van de oorlog dichterbij brengen, dan kun je terecht in musea, bij monumenten, en op plekken waar ik je de verhalen kan vertellen. Maar vergeet vooral niet om naar een bos te gaan, want daar in de bossen van Europa vonden de gebeurtenissen plaats die in de schaduw moesten blijven.

Het regende vandaag stevig, maar de ervaring voor mijn gast uit Canada bleef echt opmerkelijk. Zijn vader maakte deel uit van de Canadese troepen die Arnhem in april 1945 bevrijdden. Hoewel deze operatie misschien slechts een voetnoot is in de bredere context van de Tweede Wereldoorlog, vaak over het hoofd gezien in de overvloed aan oorlogslectuur, was het desondanks een fel bevochten slag — de IJssel oversteken, strijden tegen hardnekkige Duitse weerstand en Arnhem bevrijden zeven maanden na de debacle van Operatie Market Garden. Phil had enkele notities gedeeld over de reis van zijn vader, en we brachten de dag door met het bezoeken van de locaties waar hij zich voorbereidde op toekomstige veldslagen, inclusief de plaats van de rivieroversteek. We bezochten ook een kleine tentoonstelling gewijd aan de Canadese bevrijding en sloten onze dag af in een privé-oorlogsmuseum ten noorden van Arnhem. Ondanks de regen was het een onvergetelijke dag voor Phil en zijn vrouw, en voor mij, die plaatsen ontdekte die ik nog niet had bezocht. Je leert elke dag iets nieuws.

Russell kwam twee dagen naar Arnhem en Nijmegen waar zijn grootvader tijdens Market Garden had gevochten. In uniform, hij kwam ook om zijn respect te tonen. Het was het weekend van 17 september, als er veel wordt georganiseerd en herdacht.

Bernhard deed een opleiding in het Ierse leger en moest een presentatie houden over de Poolse inbreng tijdens de slag om Arnhem. Hij kwam twee dagen met zijn vrouw Donna om vooral de plekken te bezoeken waar de Polen hadden gevochten

Voor ik een tour aan kan bieden, doe ik natuurlijk het nodige onderzoek naar de juiste locaties, de omgeving en afstanden, en de onverwachte plekken die goed zijn om te weten als je met mensen op stap bent. Zo was ik een week met een camper en mijn hond in Normandië, waar Easy Company, bekend van Band of Brothers, op meerdere plaatsen heeft gevochten. Ik wilde een " volg de Band of Brothers" tour aanbieden, en dus ging ik op onderzoek. Net buiten Carentan, waar ook hard om is gevochten, liggen de velden waar Easy Company een Duitse gepantserde tegenaanval wist tegen te houden tot, net op tijd, Amerikaanse tanks die op de stranden waren aangekomen hulp kwamen bieden. Een slag die in de serie uitgebreid wordt laten zien, en waar ik dus mensen naar mee wil nemen. Ik had de juiste locatie snel gevonden, boerenvelden tussen nauwe weggetjes omgeven door hoge heggen. Na wat foto's te hebben gemaakt, dacht ik dat het handig was even door te rijden naar een iets ruimere plek waar ik mijn camper om kon keren. Ik had er echter geen rekening mee gehouden dat het daar erg nat en drassig was. Ik kwam hopeloos vast te zitten; de wielen draaiden vrolijk door de modder maar gingen nergens heen. Oh jee. Daar sta je dan op een zondagmiddag. Waar zijn die tanks als je ze nodig hebt, dacht ik nog. Ik ben met mijn hond maar op zoek gegaan naar hulp en kwam bij een boerderij terecht waar een familiefeestje gaande was. In mijn beste Frans heb ik uitgelegd wat het probleem was, en gelukkig had ik deze foto gemaakt, dus begrepen ze me ook nog. Ik kreeg een colaatje en er werd druk gebeld. Een tijdje later werd ik door iemand in een busje naar mijn camper gebracht, en nog even later kwam er een tractor aangetuft. Die had me snel genoeg weer op het droge getrokken, en met een gulle lach gingen ze er weer vandoor, en kon ik op weg. Dit zal me dus niet gebeuren als ik hier weer kom met mijn gasten.

David Dobie was een officier in de 1st airborne division die zijn troepen naar Arnhem leidde tijdens Market Garden. Zijn pleegzoon ging met mij een dag naar Arnhem.

Fiona kwam met haar moeder naar Nederland wiens vader in betrokken was bij de Market Garden operatie in september 1944. Ze wisten niet veel van zijn geschiedenis, alleen dat hij in de genie had gezeten en in Eindhoven bij een familie was ingekwartierd.